Poreklo novogodišnjeg slavlja i kićenja jelke

Smatra se da su Vavilonci slavili Novu godinu, a najranije zabeležena proslava „najluđe noći” dogodila se u Mesopotamiji pre oko 2000 godina

Antropolozi smatraju da se prelazak iz stare u novu kalendarsku godinu, iako za to nemaju čvrste dokaze, slavi četiri hiljade godina! Takođe, 1. januar nije oduvek bio ulaznica za sledeću godinu, već se u raznim kulturama ta granica obeležavala od decembra do maja.

Smatra se da su pre četiri milenijuma Novu godinu slavili Vavilonci, a najranije zabeležena proslava „najluđe noći” dogodila se u Mesopotamiji pre oko dve hiljade godina i obeležavala se sredinom maja.

Prelazak iz stare u novu godinu slavili su i Egipćani, Feničani i Persijanci, stari Grci.

Prvog dana marta ulazak u novu godinu obeležavali su Rimljani, a njihov tadašnji kalendar je imao svega 10 meseci. 

Zanimljivo je da mesec januar nije postojao do 700. pre nove ere, kada je drugi rimski kralj Numa Pompilije dodao prva dva meseca kalendara koji danas postoji, a prvi dan januara proslavlja se od 153. godine pre nove ere.

U srednjovekovnoj Evropi Nova godina se nije slavila, jer se njeno obeležavanje smatralo paganskom i antihrišćanskom pojavom. A ako bi se i obeležavala, „najluđa noć” nije se uvek proslavljala prvog dana januara, već 25. decembra i 25. marta.

Prvi januar i proslava Nove godine na velika vrata vraćaju se tek 1582. godine i to u gregorijanskom kalendaru, koji su katoličke zemlje prihvatile gotovo odmah, a protestantske su to činile postepeno.

Interesantno je da su Britanci „novi”, reformisani kalendar počeli da koriste 170 godina kasnije – tačnije 1752. godine, a do tada su Novu godinu dočekivali u martu.

Poreklo kićenja jelke

Novogodišnja jelka ima dugačku istoriju, a najverovatnije vodi poreklo iz evropskih prethrišćanskih kultura.

Stabla čuvari imala su posebnu važnost za stara germanska plemena pa su se kroz istoriju pojavljivala kao sveti simboli i predmeti.

Prema crkvenim zapisima, sveti Bonifacije pokušao je da germanskim plemenima predstavi hrišćanstvo objašnjavajući priču o Presvetom Trojstvu koristeći sortu severne bele jele zbog njenog naizgled trouglastog oblika.

Rimski mozaici u današnjem Tunisu prikazuju mitski trijumfalni povratak grčkog boga vina i muške plodnosti, Dionisa koji nosi grančicu zimzelenog stabla.

Početke običaja ukrašavanja jelke možemo pratiti do Nemačke u 16. veku; Ingeborg Veber-Kelerman (profesor evropske etnologije iz Marburga) kao najraniji pomen tog običaja uzima letopis bremenskog ceha iz 1570. godine koji navodi kako je mala jela ukrašena jabukama, orasima, perecima i papirnatim cvećem postavljena za decu članova ceha koja su na Božić prikupljala slatkiše.

Običaj se rano pominje i u Bazelu gde su 1597. godine krojački šegrti po gradu nosili stablo ukrašeno jabukama i sirom. 

Rigu, glavni grad Letonije, neki smatraju domom prvog božićnog drvca; na osmougaonoj ploči na jednom od gradskih trgova stoji "Prva novogodišnja (odnosno božićna) jelka u Rigi 1510." na osam jezika.

U otprilike isto vreme, a mnogo se raspravlja o tome da li se taj događaj odigrao pre ili posle postavljanjajelke u Rigi, Martin Luter navodno je ukrasio jelku koja je simbolizovala način na koji noću sijaju zvijezde.

Tokom 17. veka običaj ukrašavanja božićnog drvca počeo je da ulazi u domove. Jedan strazburški sveštenik, Johan Konrad Danerhojer, žalio se na taj običaj zato što on odvlači od Božje reči.

Do početka 18. veka ukrašavanje jelki postalo je uobičajeno u gradovima oko severnog toka Rajne, ali se još uvijek nije proširilo u ruralna područja.
Katolička većina uz južni deo toka Rajne ovaj običaj je smatrala protestantskim pa su ga u to područje doneli pruski činovnici koji su tamo premešteni zbog Bečkog kongresa 1815. godine.

Ilustracija u nemačkim novinama iz 1871.

Početkom 19. veka običaj je postao popularan među plemstvom i proširio se po dvorovima čak do Rusije. Princeza Henrijeta od Nasau-Vajlburga 1816. godine upoznala je Beč sa ukrašavanjem jelki pa se taj običaj narednih godina brzo proširio Austrijom.

U Francuskoj je prvu jelku predstavila vojvotkinja od Orleana 1840. godine.

U Veliku Britaniju ovaj običaj donela je supruga kralja Džordža III, Šarlot od Meklenburg-Strelica, ali se u to vreme on nije proširio dalje od kraljevskog dvora.

Nakon venčanja kraljice Viktorije i njenog nemačkog rođaka, princa Alberta, običaj se još više proširio. Princ Albert za Božić je poklanjao veliki broj jelki školama i kasarnama.

Crteži kraljevske porodice sa božićnom jelkom u pojavljivali su se u engleskim časopisima, a za Božić 1850. godine ilustracije su se pojavile i u SAD doprinevši popularnosti ove pojave i preko Atlantika. 

U našim krajevima običaj kićenja jelke nije bio raširen do sredine 19. veka, kada dolazi do promena uglavnom pod uticajem nemačke tradicije i prostorno-političkih veza.

Iako ukrašavanje jelke nije bilo rašireno, domovi su se i pre toga na Badnje veče kitili cvećem i plodovima, a posebno zelenilom, i to su najčešće činila deca. Prvobitno su se kitila belogorična stabla, a posle zimzelena, i to voćem - najčešće jabukama, šljivama, kruškama - i raznim poslasticama i ukrasima napravljenim od papira, najčešće lancima i raznim nitima.

Čest su ukras bili pozlaćeni orasi i lešnici a postavljale su se i sveće, simboli nade i božanstva. Kasnije su stavljani i komadići vate, voska ili papira koji su simbolizovali sneg. Imućniji su imali posebne figurice i ukrase. Ispod drvca redovno su se stavljale jaslice, napravljene najčešće od drveta.

izvor: b92
pripremila: Nataša Đurica, prof.italijanskog